Gesamtkunstwerk Antonius Abt beschreven in nieuw boek
Wie langs de Antonius Abt aan de Scheveningseweg loopt, zal niet direct vermoeden dat het kerkgebouw een rijksmonument is. Van buiten is er niks bijzonders aan af te zien. De façade is bewust bescheiden gehouden om geen affront te vormen voor protestantse Scheveningers. Van binnen is het een totaal ander verhaal. De toepassing van art decokunst en Venetiaans mozaïekwerk maken het gebedshuis een cultureel hoogstandje. Over de geschiedenis, de bouw en aankleding van de kerk schreef parochiaan Bart Maltha een dik boek dat afgelopen zondag werd gepresenteerd.
"De aanleiding voor het boek ‘De H. Antonius Abtkerk in Scheveningen' is niet dat de kerk bijna 100 jaar oud is”, verklaart Maltha nader. Hij is voorzitter van de kerkelijke instelling ‘Vrienden van de Abt', een stichting die als doel heeft ondersteuning bij het onderhoud ten behoeve van de eredienst en het behoud van het culturele belang van het gebouw. "In de 40 jaar dat de stichting bestaat, deden we veel kennis op over de bouw en geschiedenis van onze kerk. We bouwden een groot archief op met originele bronnen als ontwerptekeningen en brieven van kunstenaars. Er is veel achtergrondinformatie over het ontstaan van alles. Een bundeling van al die kennis in een boek was de enige juiste keuze, omdat je simpelweg niet alles aan het publiek kunt laten zien. Het is ook een vorm van eer doen aan het werk van de stichting.”
Zakelijk van buiten…
De Antonius Abt, ook een gemeentelijk monument, stamt uit 1927. De kerk is de vervanger van een neogotisch kerkje dat op die plek stond. Het Statenkwartier verrees en in het Van Stolkpark kwamen bemiddelde mensen wonen, vaak van katholieke huize. De bevolking in de directe omgeving groeide exponentieel en het oude gebouw werd te klein. Ontwerpers van de nieuwe, grotere Antonius Abt zijn de beroemde architecten Joseph Cuypers en zijn zoon Pierre Cuypers jr. De stijl is van buiten zakelijk-expressionistisch, van binnen straalt de art deco je tegemoet. In de inrichting ging het grote geld zitten, kosten noch moeite werden gespaard. Maltha: "In de jaren '20 zocht men naar een grotere betrokkenheid van gelovigen bij wat zich afspeelde rond het altaar en priesterkoor tijdens de mis. Hier moest vrij zicht op zijn. Daarom ontwierpen de Cuypers een éénbeukige kerkzaal met zicht op het altaar. Uitganspunt was een kerk die paste bij de rijke status van de parochie en die 800 tot 1400 personen kon herbergen. Initieel ontwierpen de architecten gebouwen met veel uiterlijk vertoon. Die sneuvelden allemaal in de gemeenteraad, want het behoudende Scheveningen zou aanstoot kunnen nemen aan een exorbitant aangeklede katholieke kerk. Het zakelijke ontwerp dat het wel redde kreeg binnen drie maanden goedkeuring.”
…weelderig van binnen
De rijkdom vind je dus vooral binnen terug: marmer uit België, Italië, Frankrijk en Griekenland, Venetiaans glasmozaïek op de zijmuren en achter het altaar, bronzen art deco-figuren als aankleding van het koor, art deco glas-in-loodramen. Twaalf Venetiaanse kunstenaars, werkzaam in Parijs, vervaardigden de mozaïeken, naar ontwerp van Antoon Molkenboer. Ze gebruikten daarvoor het duurste glas. Molkenboer tekende ook voor het ontwerp van de glas-in-loodramen. Edelsmederij Brom uit Utrecht maakte al het art deco bronswerk. "Alles in dit gebouw is op elkaar afgestemd”, vertelt Maltha, “en daarmee is de Antonius Abt een echt gesamtkunstwerk.”
Die relatie tussen de diverse stijlelementen is volgens Maltha niet duidelijk voor bezoekers. Zijn boek moet daar verandering in brengen. “Het is een afronding van alle vergaarde kennis die helderheid zal verschaffen. Ja, het was inderdaad een monnikenwerk het boek samen te stellen. Naast de teksten verzorgde ik zelf de 450 foto's die het boek telt.” Hij knikt veelbetekenend. “Het produceren kostte me vier jaar, van 2017 tot en met 2021. Nu ligt er een boekwerk van 240 pagina’s dat een toegankelijke kunstbeschouwelijke uitleg geeft over het ontstaan van dit kerkgebouw.” Om het verhaal zo compleet mogelijk te maken, dook Maltha in allerlei Nederlandse archieven. Overal was wel iets te vinden dat hij kon relateren aan de Antonius Abt.
Authentiek
“Het doel van het boek, een uitgave van ‘Vrienden van de Antonius Abt’, is mensen beter naar het gebouw laten kijken”, aldus Maltha. “Na ruim 90 jaar is alles nog compleet aanwezig en dat is uniek voor een kerk. Voor 95 procent is ons gebouw authentiek, heel bijzonder. Alleen de ontmoetingsruimte aan het begin van de kerkzaal is modern ingericht.”
De drukkerij maakte 500 exemplaren van Maltha’s boek. 'De H. Antonius Abtkerk in Scheveningen‘ is te bestellen bij Uitgeverij Verloren, Hilversum, en kost 30 euro.
Tekst: Harry Oosterveen